Người Myanmar có một câu nói cùng là một món ăn nhưng nếu bạn nấu ở trong nhà hay ngoài đường sẽ không có cùng hương vị. Rõ ràng các món ăn của các nền văn hóa khác nhau sẽ trở nên đa dạng, nơi có càng nhiều nhóm dân tộc khác nhau thì sự phong phú về ẩm thực càng nhiều, và Myanmar là một ví dụ điển hình.
Người Shan sinh sống chủ yếu ở bang Shan và các khu vực cận kề biên giới giữa Myanmar với Thái Lan và Trung Quốc. Họ không sử dụng nhiều dầu trong nấu ăn và cũng không sử dụng nước mắm như người Miến vẫn làm. Thay vào đó, người Shan chủ yếu dùng nước sốt đậu nành để chế biến món ăn.
Những món ăn đơn giản được trình bày rất bắt mắt - Ảnh: T.Trần
Người Shan tiêu thụ nhiều rau củ hơn so với các dân tộc khác ở Myanmar, hoặc nấu chín hoặc ăn sống. Đó là lý do vì sao trong bất kỳ một ngôi nhà nào ở bang Shan đều có một khu vườn dùng để trồng rau và trên bàn ăn của người Shan lúc nào cũng có các món ăn chế biến từ rau quả.
Do không có nhiều sông, suối như ở các vùng khác nên cá là món ăn hiếm có bang Shan, đặc biệt với những người không sống gần sông hồ lớn. Tôm, cua rất nhỏ và ít thịt, thường chỉ được tìm thấy trong các dòng suối nhỏ và các ruộng lúa ngập nước. Cá ở đây nếu có chỉ là cá nước ngọt và rất ngon, thường được trộn với gia vị, gói trong lá chuối và nướng trên than nóng.
Các món chính của người Shan chủ yếu được nấu từ thịt lợn, thịt gà và thịt bò hoặc đôi khi là thịt trâu nước.
Rau, củ quả luôn có mặt nhiều trong món ăn của người Shan - Ảnh: T.Trần.
Chợ ở bang Shan thường họp năm ngày một lần tại các thành phố, thị trấn và các làng lớn, cho phép người bán hàng mang được hàng hóa của mình từ nơi này đến nơi khác. Thịt nai, gà lôi hay một số nguồn thực phẩm hoang dã khác có thể mua được từ những người thợ săn riêng lẻ. Với một số người Shan thì trứng kiến, dế, ve, ếch, ấu trùng của côn trùng cánh cứng có thể coi như một món ăn ngon hiếm có, chỉ có theo mùa.
Một thành phần không thể thiếu trong ẩm thực Shan là khô đậu tương lên men (hto nao), thường được chế biến thành những miếng bánh mỏng, được sử dụng để tăng cường gia vị và hương liệu cho hầu hết các món xúp và nhiều món ăn khác nhau. Đặc biệt, khô đậu tương nghiền thành bột trộn lẫn với cà chua, ớt hạt tiêu, hành, tỏi, rau mùi, hành tây sẽ trở thành một hỗn hợp cay nóng dùng để ăn kèm với rau sống, một gia vị đặc trưng của người Shan.
Ngày nay, người ta có thể dùng đậu nành ngâm Trung Quốc để thay thế gia vị truyền thống cùng với các công thức nấu ăn đơn giản từ nguyên liệu dễ tìm kiếm. Lá chuối thường được dùng làm bao bì thực phẩm cho các món nướng và hấp cũng tạo ra những mùi vị khá khác biệt trong ẩm thực Shan.
Thành phần chính vẫn là rau củ nhưng chỉ nhìn thôi đã thấy... thèm - Ảnh: T.Trần.
Khách du lịch vẫn thường được giới thiệu về chuỗi nhà hàng Lashiolay ở Myanmar (có mặt ở Mandalay và Yangoon) là nơi thú vị để thưởng thức các món ăn Shan truyền thống. Một địa điểm nổi tiếng khác là nhà hàng View Point ở làng Nayang Shwe, cửa ngõ của hồ Inle.
Một bữa ăn Shan truyền thống sẽ được phục vụ với cơm nấu bằng gạo dính, món chính làm từ thịt, cá ăn kèm với rau, xúp và thứ gia vị cay nóng không thể thiếu được pha chế từ khô đậu tương lên men.